Rzeźba terenu

Ukształtowanie terenu w województwie śląskim jest bardzo zróżnicowane. Wpłynęły na to rozmaite czynniki i procesy rzeźbotwórcze. Do czynników tych należą: układ struktur geologicznych modelowanych przez ruchy tektoniczne, cechy litologiczne budujących je skał, w tym podatność skał na wietrzenie, cechy klimatów występujących w różnych okresach geologicznych i wiążące się z nimi procesy wietrzenia, denudacji i erozji, obecność w przeszłości lądolodów skandynawskich, sposób wykształcenia sieci rzecznej i zmiany zachodzące w jej układzie, a w ostatnim czasie także działalność człowieka. Swoiste typy pokryw zwietrzelinowych i osadów oraz formy terenu tworzyły się w różnym czasie w środowisku morskim i lądowym, w warunkach klimatu gorącego wilgotnego, gorącego suchego, ale także w strefie zlodowaconej i peryglacjalnej. Silne piętno czynników modelujących rzeźbę tego obszaru zostało odciśnięte właśnie podczas zlodowaceń plejstoceńskich. Rzeźba województwa śląskiego rozwijała się zatem w kilku etapach przy udziale wielu czynników morfotwórczych.

Dla obszaru województwa śląskiego, podobnie jak dla całej Polski, charakterystyczny jest pasowy układ rzeźby terenu. Równoleżnikowo rozciągają się tu na północy i w centralnej części województwa – Wyżyna Śląsko-Małopolska o rzeźbie krawędziowej i zrębowej, a na południu – zapadliskowe Kotliny Podkarpackie i młode góry fałdowe – Karpaty. Cechy krajobrazu nizinnego posiada Dolina Małej Panwi, wcinająca się klinem od zachodu w Wyżynę Śląską, dlatego niektórzy badacze traktują ją jako część Równiny Opolskiej zaliczanej do Nizin Środkowopolskich.

W obrębie wymienionych pasów morfologicznych występują różne typy rzeźby –glacjalna, fluwialno-denudacyjna, krasowa, eoliczna i górska. Każda z tych stref porozcinana jest siecią dolin rzecznych o swoistym układzie przestrzennym. Ponadto niektóre tereny w województwie śląskim mają rzeźbę silnie przeobrażoną wskutek gospodarczej działalności człowieka – górnictwa węgla kamiennego i kopalnictwa piasków podsadzkowych (Wyżyna Śląska) oraz rud żelaza (okolice Częstochowy), a także rozwoju miast i sieci infrastruktury komunikacyjnej. Występują tam liczne antropogeniczne formy terenu.

Materiał strony opracowano 24 czerwca 2008 r. Autorzy: dr Maria Fajer, dr Jan Waga.